Postęp w leczeniu cukrzycy typu 1 jest rezultatem coraz szerszej dostępności usystematyzowanych programów edukacji dla osób z cukrzycą i metod samokontroli, oraz doskonalenia sposobów stosowania insuliny. Pomimo tego u znacznej części dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1. występuje przewlekła hiperglikemia.
Jedną z przyczyn niepowodzenia terapeutycznego jest ciągle jeszcze niedostateczna edukacja pacjentów i ich rodzin w kwestii konieczności uwzględnienia zmiennego indywidualnego zapotrzebowania na insulinę, jak i zmian jej wchłaniania oraz niedostateczna motywacja osób z cukrzycą i współpraca ze strony dzieci, młodzieży i ich rodziców.
Za hiperglikemię uznaje się wszystkie wartości stężenia glukozy we krwi powyżej 160mg% (określając dokładniej są to wszystkie wartości powyżej indywidualnie wyznaczonego zakresu docelowego).
U dzieci i młodzieży hiperglikemia może być spowodowana przez następujące czynniki:
- Nieoszacowanie szybkości wchłaniania węglowodanów tzn. zachowanie nie dość długiego odstępu między iniekcją insuliny a jedzeniem (po podskórnym podaniu insuliny). Nieoszacowanie szybkości wchłaniania węglowodanów powoduje tylko krótkotrwały okres hiperglikemii poposiłkowej.
- Za nisko oszacowana ilość węglowodanów. O takiej przyczynie świadczy często fakt, że występująca wówczas hiperglikemia jest długotrwała i występuje wiele godzin po posiłku.
- Hiperglikemia na czczo – niedostateczne wysycenie insuliną (niska dawka podstawowa insuliny)
- Zakażenia, ostre choroby itp. powodują ostry całkowity wzrost zapotrzebowania na insulinę np. choroba zakaźna przebiegająca z gorączką
- Niewłaściwe przeliczenie dawki insuliny związanej z posiłkami (insuliny posiłkowej)
- Hiperglikemia po okresie hipoglikemii tzw. efekt Samogyi (zdarza się w następstwie przypadkowego krótkookresowego przedawkowania insuliny).
- Błąd w wyliczaniu dawki insuliny.
- Zła kontrola metaboliczna cukrzycy jako następstwo trudności psychologicznych i społecznych.
Główne zagrożenia dla młodych osób chorych na cukrzycę stanowią:
- stale niezadowalająca lub stopniowo pogarszająca się kontrola metaboliczna cukrzycy;
- ryzykowne zachowania;
- nawracająca cukrzycowa kwasica ketonowa;
- przyspieszenie rozwoju późnych powikłań;
- zaniechanie wizyt w poradni, szczególnie w okresie przejścia z opieki pediatrycznej do placówek dla dorosłych chorych.
Pogarszająca się kontrola metaboliczna u młodzieży może być konsekwencją:
- niewystarczającego zwiększenia dawek insuliny w odpowiedzi na przyspieszone wzrastanie i zwiększenie masy ciała;
- zmian hormonalnych związanych z dojrzewaniem płciowym;
- problemów psychologicznych i społecznych;
- opuszczania wstrzyknięć insuliny;
- nieodpowiednich nawyków żywieniowych lub zaburzeń w przyjmowaniu pokarmu.
Następstwem hiperglikemii jest ostre powikłanie cukrzycy zagrażające życiu – kwasica ketonowa. Długotrwała kwasica ketonowa prowadzi do śpiączki ketonowej.
Przyczyny śpiączki:
Bezwzględny niedobór insuliny
- Cukrzyca typu 1. przed leczeniem. Gwałtownie narastające zaburzenia metaboliczne w okresie ujawnienia się choroby. Późno rozpoznana (po kilku tygodniach narastania objawów).
- Cukrzyca leczona insuliną. Przypadkowe lub celowe opuszczanie iniekcji insulin, nieprawidłowa ocena wyników samokontroli i niepotrzebne zmniejszanie dawek insuliny, insulina nieczynna ( źle przechowywana, przeterminowana), znacznie upośledzone wchłanianie lub rozkład insuliny w miejscu iniekcji.
Względny niedobór insuliny
- Wzrost zapotrzebowania na insulinę w chorobach infekcyjnych, a także pod wpływem stresów psychicznych i fizycznych.
- Zakażenia wirusowe, zatrucia.
- Stosowanie leków hormonalnych.
Objawy poprzedzające wystąpienie kwasicy: nasilenie się pragnienia, oddawanie zwiększonych ilości moczu (wielomocz), brak apetytu, nudności, wymioty, bóle brzucha, zaróżowienie skóry, duszność, oddech kwasicy, glikozuria, acetonuria.
Praktyczne rady
- Nigdy nie należy przerywać podawania insuliny.
- Dzieciom chorym na cukrzycę, ich opiekunom należy zapewnić możliwość konsultacji w sprawie modyfikacji dawek insuliny.
- W przypadku pogorszenia łaknienia zamiast posiłków podawać łatwo przyswajalne pokarmy i napoje zawierające cukry.
- Należy dbać o odpowiednie nawadnianie, gdyż hiperglikemia, gorączka i wzmożona glikozuria zwiększają utratę płynów.
- Należy zwiększyć częstotliwość monitorowania:
- stężenia glukozy we krwi,
- oznaczanie związków ketonowych w moczu (ketonurii), co pomaga w ustaleniu postępowania,
- oznaczanie ciał ketonowych we krwi (jeżeli osoba z cukrzycą posiada glukometr do takiego oznaczenia),
- chory powinien mieć wystarczający zapas pasków testowych do oznaczania stężenia glukozy we krwi i obecności związków ketonowych w moczu, żeby uniknąć problemów w razie wystąpienia ostrej towarzyszącej choroby.
Każda osoba chora na cukrzycę, gdy włoży duży trud w wykonywanie badań za pomocą pasków testowych, glukometru, powinna na podstawie uzyskanych wyników wyciągnąć odpowiednie wnioski i podjąć właściwe działania wynikające z zasad prowadzenia samokontroli. Działania te będą bowiem wielokrotnie cenniejsze niż sam trud włożony w wykonanie pomiarów.
mgr Alicja Szewczyk
Klinika Pediatrii – Poradnia Diabetologiczna
Instytut-Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka Warszawa
