Przyczyny wysokiej glikemii

Wysoki poziom glukozy we krwi często nie daje tak oczywistych i odczuwalnych objawów jak niedocukrzenie (hipoglikemia). Ale w przypadkach skrajnych – gdy w wyniku niedoboru insuliny dochodzi do kwasicy ketonowej – jest stanem bardzo groźnym. Dlatego nie powinno się pomijać pomiarów glukozy, nawet jeśli czujemy się dobrze, bo przyczyny wysokiej glikemii są różne.

Jeśli poziom glukozy wzrasta na krótko (np. po dużym posiłku), można w ogóle tego nie odczuć. Są osoby, które – poza trochę większym zmęczeniem – czują się dobrze nawet przy bardzo wysokich glikemiach (288–324 mg/dl). Samopoczucie znacznie się pogarsza w wyniku hiperglikemii spowodowanej brakiem insuliny i następującym w jego efekcie pojawieniem się związków ketonowych we krwi. Wówczas samopoczucie się pogarsza nawet, gdy poziom glukozy nie przekroczy 216–270 mg/dl.

Przyczyny wysokiej glikemii – „zwykłe” przecukrzenia

W przypadku wysokiej glikemii glukoza jest wydalana z moczem, a wraz z nią dodatkowy płyn, co powoduje zwiększenie ilości moczu. Wówczas odczuwamy męczące pragnienie, bo organizm domaga się płynów, z którymi może usunąć nadmiar glukozy. Zatem zwiększone pragnienie i konieczność częstego korzystania z toalety mogą być objawami wysokiej glikemii (w takiej sytuacji należy wykonać sobie pomiar).

Innym symptomem hiperglikemii, wynikającym z utraty większej ilości płynów, jest suchość skóry i błon śluzowych (np. w ustach). Efektem tego jest swędzenie, które u kobiet może dotyczyć także okolic krocza. Świąd wywołuje również infekcja grzybicza, pojawiająca się częściej właśnie przy wysokich glikemiach (stąd obserwowana większa częstość tego typu infekcji u kobiet z cukrzycą).

Poza powyższymi objawami, które nie są charakterystyczne wyłącznie dla hiperglikemii, często po prostu trudno ją uchwycić. Wysoki poziom glukozy we krwi może także nie zaburzać (w przeciwieństwie do niedocukrzenia) funkcji neuropsychicznych, jak: proste czynności ruchowe, uwaga, czas reakcji, uczenie się i pamięć (stwierdzono to w jednym z badań przeprowadzonych u dorosłych, w którym porównano glikemie 160 i 380 mg/dl).

Przyczyny wysokiej glikemii – niedobór insuliny

Gdy w organizmie brakuje insuliny, komórki głodują – glukoza, będąca ich głównym paliwem, nie może się do nich przedostać (pamiętamy, że insulina jest kluczem otwierającym komórki i tylko dzięki niej są one zasilane energią niezbędną do życia). W sytuacji braku glukozy w komórkach produkowane są związki ketonowe, które mogą zostać użyte jako paliwo. Jeśli wytworzy się ich zbyt wiele, pojawiają się przykre i dotkliwe objawy, np. nudności, wymioty. Na marginesie – takie objawy mogą również sygnalizować początek infekcji zwiększającej zapotrzebowanie na insulinę.

Pamiętajmy, że jeśli nie weźmiemy insuliny, poziom glukozy we krwi wzrośnie, nawet jeśli nic nie zjemy. A to dlatego, że już sam brak insuliny pobudza hormony stymulujące wątrobę do uwalniania zapasów glukozy w niej zgromadzonych w celu uzupełnienia braków glukozy wewnątrz komórek.

Przyczyny wysokiej glikemii – stres

Sytuacje trudne, stresujące, mogą podnosić poziom glukozy we krwi. Odpowiedzialne są za to hormony stresu – adrenalina, noradrenalina oraz kortyzol. Wzrost stężenia adrenaliny, noradrenaliny wywołuje po 5–10 minutach wzrost oporności na insulinę, a więc zwiększa się na nią zapotrzebowanie. Także kortyzol zmniejsza wrażliwość na insulinę, która może się utrzymywać przez kilka godzin. W sytuacji stresowej wydzielana przez nadnercza adrenalina zwiększa również uwalnianie glukozy z wątroby.

Trzustka osoby niechorującej na cukrzycę automatycznie uwolni insulinę, aby przywrócić równowagę gospodarki węglowodanowej. Teoretycznie możemy przyjąć dodatkową dawkę insuliny (i często tak się dzieje), ale jak pokazuje praktyka, nie jest łatwo trafić z odpowiednią dawką, bo też trudno oszacować, jak dana sytuacja stresowa wpłynie na nas (i poziom glukozy). Dlatego należy być ostrożnym w obniżaniu glikemii dodatkowymi dawkami insuliny w chwilach stresujących. Kkluczem do opanowania takich sytuacji jest po prostu próbowanie różnych opcji w korygowaniu stresopochodnej hiperglikemii i poznawanie swojego organizmu.

W jednym z badań, z udziałem dorosłych diabetyków, stresujący test pamięciowy spowodował podwyższenie glikemii po godzinie o 36 mg/dl (utrzymywało się przez kolejne pięć godzin). Występowały także zwyżki ciśnienia tętniczego krwi oraz insulinooporności (za pośrednictwem adrenaliny, kortyzolu oraz hormonu wzrostu). Stres miał mniejszy wpływ na poziom glukozy we krwi u osób, których trzustka produkowała pewne ilości insuliny.

Przyczyny wysokiej glikemii – leki

Leki z dodatkiem cukru mogą wpłynąć na stężenie glukozy we krwi, ale jego zawartość w nich jest na tyle mała, że działanie to jest nieznaczne. Są jednak leki, które wpływają na wartości glikemii, mimo iż nie zawierają cukru.

Leczenie kortyzolem lub innymi sterydami (np. prednizolonem, deksametazonem) powoduje znaczne wzrosty glikemii, często ponad 360 mg/dl. Tak się zdarza nawet, gdy steryd zastosowano w pojedynczej dawce (np. przy ataku astmy albo krupu (błonicy). Leczenie kortyzolem trwające kilka dni i dłużej wymaga istotnego zwiększenia dawek insulin, zarówno insuliny posiłkowej, jak i insuliny podstawowej (o pośrednim czasie działania – NPH lub analogu długodziałającego).

Sterydy wziewne mają znacznie mniejszy wpływ na poziom glukozy we krwi. Tylko czasami, gdy lek wchłonie się do krwiobiegu, można zauważyć nieznaczny wzrost glikemii.

Jeżeli konieczne jest zastosowanie sterydu, należy znaleźć możliwie najmniejszą, skuteczną w leczeniu, dawkę sterydu. Inne leki również mogą zwiększać stężenie glukozy, dlatego zawsze trzeba zaznaczyć w rozmowie z lekarzem, który nas konsultuje w danej sytuacji, chorobie dodatkowej, fakt chorowania na cukrzycę, a także dokładnie czytać ulotki leków.

Przyczyny wysokiej glikemii – zęby

Jak wiemy, proces trawienia rozpoczyna się w jamie ustnej. Tu następuje rozdrobnienie pokarmu i zmieszanie go ze śliną. W normalnych warunkach nie zawiera ona glukozy, ale po przekroczeniu progowej wartości glikemii, można w niej wykryć pewną jej ilość. Z tego względu u osób z bardzo wysokimi albo wahającymi się glikemiami ryzyko powstania próchnicy jest większe.

Stany zapalne w obrębie jamy ustnej, szczególnie dziąseł i przyzębia, mogą podwyższać poziom glukozy. Pojawiają się one w wyniku zakażeń bakteryjnych przez drobnoustroje skumulowane w zębodołach. Osady bakteryjne na zębach tworzą na nich kamień. Wówczas dziąsła są zaczerwienione i krwawią przy szczotkowaniu. Zapalenie dziąseł i parodontoza (bakteryjne zakażenia tkanek otaczających i podtrzymujących zęby) występują nieco częściej u osób z cukrzycą, nawet młodych. I tym częściej się pojawiają, im wyższe są wartości glikemii. Wyleczenie infekcji przyzębia u osób z cukrzycą ma pozytywne efekty pod postacią obniżenia odsetka hemoglobiny glikowanej (HbA_1c).

Jeśli trudno nam znaleźć powód dłużej trwającej wysokiej glikemii, po wykluczeniu i sprawdzeniu wszystkich innych potencjalnych przyczyn, warto udać się do stomatologa. Czasami stany zapalne rozwijają się głębiej, przy korzeniach zęba, i wówczas tylko dentysta może je wykryć. Zakażenia okołozębowe mogą wymagać zastosowania antybiotyku.

Choroby infekcyjne

Czas od jesieni, przez zimę do wiosny sprzyja drobnym przeziębieniom, jak też poważniejszym chorobom infekcyjnym, jak grypa, zapalenie oskrzeli/płuc, tzw. grypie żołądkowej itp. Obszerny artykuł o wpływie infekcji na poziom glukozy we krwi jest tutaj  https://diabetyk.pl/zycie-z-cukrzyca/leczenie/goraczka-i-choroby-infekcyjne/ 

Kwasica ketonowa

Związki ketonowe powstają w organizmie w procesie rozkładania tłuszczu (niezależnie od przyczyny tego zjawiska) i są spalane jako paliwo w mięśniach, sercu, nerkach i mózgu. Natomiast w przypadku istnienia cukrzycy związki pojawiają się w nadmiarze, gdy brakuje w organizmie insuliny. Tak się dzieje, gdy pominiemy iniekcję insuliny lub gdy insulina nie działa (np. jest przeterminowana czy straciła swoją moc przez złe przechowywanie). Albo gdy z jakichś powodów nie dostaje się do organizmu (np. usterka pompy insulinowej, wadliwe wkłucie itp.). Innymi przypadkami, w których mogą się wytwarzać związki ketonowe, są sytuacje okresowo zwiększonego zapotrzebowania organizmu na insulinę, np. przy chorobach infekcyjnych, pokwitaniowym skoku wzrostu.

Gdy ilość związków ketonowych jest zbyt duża, dochodzi do zakwaszenia krwi, wskutek czego występuje kwasica ketonowa https://diabetyk.pl/zycie-z-cukrzyca/kontrola-cukrzycy/insulina-glikemia-kwasica/. Wówczas organizm próbuje się bronić, pozbywając się związków ketonowych z moczem lub z powietrzem wydychanym przez płuca. (Ketony usuwane są w formie acetonu, nadając oddechowi charakterystyczny owocowy zapach). Ponieważ organizm stara się pozbyć jak najwięcej acetonu, dodatkowo przyspiesza oddech (oddech Kussmaula).

Problem z kwasicą ketonową polega na tym, że jej ostre objawy, jak wymioty, uogólniony ból brzucha i jego tkliwość, mogą mieć także inne przyczyny, niezwiązane z cukrzycą. Dlatego, jeśli się pojawią, warto szybko skonsultować się z lekarzem.

Jeśli w przebiegu kwasicy nastąpi duża utrata płynów z organizmu (częste oddawanie moczu), które nie zostaną uzupełnione, by pokryć straty związane z nadmiernym wydalaniem moczu, to dojdzie do odwodnienia organizmu. Jeżeli taki stan będzie się przedłużał i nie zainterweniuje lekarz, może dojść do utraty przytomności i zapadnięcia w śpiączkę (śpiączka cukrzycowa). Kwasica ketonowa niesie poważne zagrożenie dla życia i musi być leczona w szpitalu, gdzie płyny oraz insulina są podawane dożylnie.

Kiedy oznaczać związki ketonowe?

• Podczas ostrego stanu chorobowego, np. przeziębienia z gorączką.
• Gdy stężenie glukozy we krwi przez ponad kilka godzin jest wyższe niż 250–270 mg/dl.
• Gdy występują objawy niedoboru insuliny (nudności, wymioty, bóle brzucha, przyspieszony oddech, owocowy zapach z ust).
• Regularnie podczas ciąży.

Jak radzić sobie z wysoką glikemią?

W przypadku chwilowo wysokiego stężenia glukozy we krwi nie należy wpadać w panikę i od razu reagować dawką korekcyjną insuliny. Trzeba wykonać kilka pomiarów kontrolnych, w odstępach czasowych, żeby monitorować trend zmian glikemii – czy się obniża (czyli w porządku), czy też nadal jest wysoka/wciąż rośnie. W takiej sytuacji powinniśmy sprawdzić stężenie związków ketonowych w moczu (lub we krwi – jeśli mamy glukometr to umożliwiający). Jeśli ich nie ma, prawdopodobnie komórki nie głodują (otrzymują glukozę), a więc jest też obecna insulina. Jeśli dobrze się czujesz, zmierz glikemię jeszcze raz przed następnym posiłkiem. Gdy stężenie glukozy we krwi nadal jest wysokie, można spróbować zwiększyć dawkę insuliny do posiłku o 1–2 jednostki. Kiedy wysoka glikemia utrzymuje się przez kilka godzin, a we krwi lub w moczu pojawią się związki ketonowe, prawdopodobnie w organizmie brakuje insuliny.

Zwiększenie się stężenia związków ketonowych pomimo podania dodatkowej dawki insuliny wymaga zgłoszenia się do szpitala lub kontaktu z lekarzem diabetologiem. Stężenie związków ketonowych we krwi powyżej 3 mmol/l lub ich duże ilości w moczu wskazują na ryzyko rozwoju kwasicy ketonowej

Objawy niedoboru insuliny

• Produkcja związków ketonowych

– wymioty, nudności,

– zmęczenie,

– ból brzucha,

– pogłębiony oddech, zapach acetonu w wydychanym powietrzu,

– ból w klatce piersiowej lub żołądka,

– trudności w oddychaniu,

– senność,

– śpiączka cukrzycowa (zaburzenie świadomości spowodowane kwasicą ketonową).

• Wyczerpanie zapasów energii, rozkład tkanki mięśniowej

– osłabienie,

– utrata wagi,

– deficyt wzrostu (przewlekły niedobór insuliny).

Kwasica ketonowa może wystąpić:

– przy ujawnieniu się wcześniej nierozpoznanej cukrzycy,

– w sytuacji, gdy organizm nie otrzymuje insuliny przez 12–24 godzin,

– gdy gwałtownie wzrasta zapotrzebowanie na insulinę (np. w przebiegu infekcji z wysoką gorączką).

– po spożyciu alkoholu (przyspieszyć jej wystąpienie).

mgr Anna Nowacka, edukatorka cukrzycy

Na podstawie: Ragnar Hanas, „Cukrzyca typu 1 u dzieci, młodzieży i dorosłych”