Neuropatia cukrzycowa to jedno z przewlekłych powikłań cukrzycy. Polega na uszkodzeniu funkcji układu nerwowego. Może być przyczyną bardzo silnych dolegliwości, trudnych do opanowania za pomocą leczenia farmakologicznego, co przekłada się na złą jakość życia pacjentów. Rozpoznanie neuropatii cukrzycowej to czynnik ryzyka rozwoju zespołu stopy cukrzycowej i nagłego zgonu.
Wyróżniamy wiele rodzajów neuropatii i opisywanie ich wszystkich przekracza ramy tego artykułu. Niemniej jednak warto wiedzieć, że układ nerwowy dzieli się na dwa powiązane ze sobą podsystemy: somatyczny i autonomiczny (inaczej zwany wegetatywnym). Układ somatyczny odpowiada za kontakty ze światem. Dzięki zakończeniom nerwowym tego układu odbieramy bodźce zewnętrzne z narządów zmysłu oraz wydajemy polecenia naszym mięśniom, aby mogły się poruszać. Z kolei układ autonomiczny odpowiada za kontakty ze światem wewnętrznym, co oznacza, że zarządza pracą narządów wewnętrznych, kontroluje procesy przemiany materii. Działanie układu autonomicznego odbywa się poza naszą świadomością i kontrolą (np. praca serca, żołądka, jelit itd.). Najczęściej mamy do czynienia z neuropatią na podłożu mieszanym: somatyczno-autonomicznym.
Jak często badać układ nerwowy?
W przypadku rozpoznanej cukrzycy typu 1 badania w kierunku neuropatii cukrzycowej należy wykonać w ciągu 5 lat od rozpoznania choroby, chyba że wcześniej występują objawy sugerujące uszkodzenie układu nerwowego. Ważne jest również rozpoznanie, czy uszkodzenie to jest związane z cukrzycą, czy za objawami kryje się jakaś inna choroba neurologiczna.
W przypadku cukrzycy typu 2 badanie układu nerwowego należy wykonać tuż po rozponaniu choroby, a następnie przeprowadzać kontrolę raz do roku.
Objawy neuropatii somatycznej
Objawy neuropatii somatycznej mogą objawiać się nie tylko zaburzeniami czucia: dotyku, wibracji, temperatury, ale również bólem bądź spaczonym odczuwaniem bólu pod postacią mrowienia, pieczenia, palenia, szarpania i tym podobnych przykrych doznań. Możliwe jest też występowanie tzw. allodynii – w tym wypadku zwykłe bodźce dotykowe, jak np. dotyk pościeli, bielizny, wywołują ból. Częste dolegliwości to również kurcze mięśniowe, głównie w obrębie stóp i podudzi, często w godzinach nocnych (nie pozwalają choremu spać), nie mają związku z wysiłkiem. Wreszcie możliwa jest sytuacja odwrotna – całkowite zniesienie odczuwania bólu, co może być wstępem do rozwoju zespołu stopy cukrzycowej. Pacjent chodząc, nie odczuwa urazów stopy, np. otarcia obuwia, skaleczenia o kamyk czy inny ostry przedmiot.
W badaniu przedmiotowym uwagę zwraca osłabiona siła mięśniowa, osłabione odruchy (kolanowe, skokowe), a także zaburzenia czucia dotyku, bólu, wibracji i temperatury.
Do badania czucia wykorzystujemy następujące przyrządy:
- badanie czucia dotyku wykonuje się na kończynach za pomocą monofilamentu Semmes-Weinstein o wystandaryzowanym nacisku 10 g,
- do badania czucia wibracji służą stroiki kalibrowane na 128 Hz,badanie czucia temperatury wykonujemy za pomocą wskaźnika badawczego (tipterm) o dwóch końcówkach: metalowej (odczucie zimna) i plastikowej (odczucie ciepła),do badania czucia bólu wykorzystujemy sterylne jednorazowe igły lub neurotipsy.
Badanie odruchów ścięgnistych wykonuje się za pomocą młoteczka neurologicznego – uderzając umiejętnie w przyczepy ścięgien, wywołuje się odruchy – zarówno brak reakcji, jak i reakcje wygórowane świadczą o uszkodzeniu układu nerwowego.
Objawy neuropatii autonomicznej
Jako że układ autonomiczny odpowiada za pracę narządów wewnętrznych, toteż ocenę jego funkcji można przeprowadzić pośrednio, oceniając reakcję narządów wewnętrznych na różne bodźce.
Jeden z najgroźniejszych objawów neuropatii autonomicznej to nieodczuwanie hipoglikemii. Może ono prowadzić do ciężkiego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, drgawek, a nawet śmierci. Dolegliwości związane z uszkodzeniem układu autonomicznego dotyczą także układu sercowo-naczyniowego i mogą się objawiać bezbólową postacią choroby wieńcowej z bezbólowym zawałem serca włącznie, zaburzeniami rytmu serca (tachykardia spoczynkowa, brak dostosowania rytmu serca i ciśnienia tętniczego krwi do wysiłku, głębokiego oddychania, pionizacji). Brak prawidłowej odpowiedzi na różne bodźce jest wykładnikiem niedostosowania pracy układu sercowo-naczyniowego do bieżących potrzeb organizmu.
Stąd też pacjent z neuropatią w obrębie ukladu sercowo-naczyniowego cierpi z powodu omdleń ortostatycznych (po pionizacji), arytmii (uczucie kołatania serca), niedotlenienia mięśnia sercowego (brak przyspieszenia lub nadmierne przyspieszenie czynności serca w odpowiedzi na wysiłek), co może objawiać się bólem w klatce piersiowej lub dusznością.
Neuropatia dotycząca układu pokarmowego objawić się może w każdym jego odcinku od przełyku po jelito grube. Główne dolegliwości to opóźnione opróżnianie żołądka (gastropareza) wywołujące nudności, wymioty i wzdęcia, bóle nadbrzusza. Ponadto występuje atonia pęcherzyka żółciowego (brak skurczu pęcherzyka żólciowego w odpowiedzi na pokarm skutkujące niestrawnością). Dolegliwości związane z neuropatią jelit objawiają się najczęściej biegunką bądź zaparciami. Zajęcie pęcherza moczowego przejawia się niepełnym opróżnianiem pęcherza moczowego po oddaniu moczu (co stwarza idealne warunki do nawracających infekcji), nietrzymaniem moczu, trudnościami z rozpoczęciem mikcji. Inne częste objawy neuropatii to zaburzenia erekcji i ejakulacji u mężczyn, suchość pochwy u kobiet, bolesność podczas stosunków, zaburzenia związane z wydzielaniem potu, np. obfite pocenie się po spożyciu posiłku, brak adekwatnej reakcji źrenic na światło.