Jaskra jest złożoną chorobą nerwu wzrokowego, powodującą jego postępujące i nieodwracalne uszkodzenie. Tym samym może skutkować trwałą utratą widzenia. Najczęściej przez długie lata nie daje praktycznie żadnych objawów i dlatego wiele osób nawet nie wie, że choruje i nie zdaje sobie sprawy z konsekwencji niepodjęcia leczenia.
Na świecie choruje na jaskrę około 70 mln osób, przy czym w różnych krajach od 10% do nawet 50% z tej grupy nie jest leczona. Co do częstości występowania jest pierwszą na świecie i drugą w krajach wysokorozwiniętych (po zwyrodnieniu plamki związanym z wiekiem – AMD) przyczyną utraty wzroku. W Polsce choruje 700 tys. osób, ale w związku z brakiem objawów skłaniających do zgłoszenia się do okulisty pod stałą opieką lekarską jest tylko ok. 30% chorych. Jaskra może wystąpić w każdym wieku, chociaż głównie chorują osoby starsze. Z uwagi na charakterystyczną cechę związaną z brakiem objawów chorobowych – to właśnie na osoby w tej grupie wiekowej ukierunkowane są badania profilaktyczne mające na celu wykrycie schorzenia.
Tytułem wstępu
Wszystkich przyczyn i patomechanizmów powstania jaskry dotychczas nie poznano, ale według dzisiejszego stanu wiedzy uważa się, że głównym winowajcą jaskrowego uszkodzenia nerwu wzrokowego jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe, a co za tym idzie, jedyną strategią leczenia o udowodnionej skuteczności pozostaje obniżenie jego wartości. Prawidłowa wartość tego ciśnienia zależy od równowagi między produkcją tzw. cieczy wodnistej, a jej odpływem z gałki ocznej. Znamy także inne czynniki ryzyka możliwości wystąpienia jaskry. Można je podzielić na miejscowe i ogólne. Do tych pierwszych, poza podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym, należy zaliczyć krótkowzroczność powyżej – 4,0 dioptrii, natomiast czynniki ogólne to wiek powyżej 45 lat, predyspozycje rodzinne i genetyczne, zaburzenia krążenia ogólnego, w szczególności niedociśnienie i zaburzenia naczyniowo-skurczowe.
U zdecydowanej większości chorych (ok. 80%) występuje tzw. jaskra pierwotna otwartego kąta (JPOK). Ta odmiana charakteryzuje się bardzo powolnym i podstępnym przebiegiem, praktycznie niezauważalnym dla chorego i w przypadku nie podjęcia leczenia może stopniowo ograniczać od obwodu pole widzenia, prowadząc w skrajnych przypadkach do obustronnej ślepoty.
Wybór metody leczenia i jej cel
Kiedy rozpoznanie jaskry jest już postawione, zostaje rozpoczęta odpowiednia terapia. Wybór sposobu leczenia zależy od rodzaju jaskry, stanu jej zaawansowania, uwarunkowań rodzinno-genetycznych, współistniejących chorób w narządzie wzroku i ogólnych, w szczególności naczyniopochodnych. Zdecydowanie najczęściej stosowane jest leczenie farmakologiczne. Jego celem jest głównie:
- utrzymanie ciśnienia wewnątrzgałkowego na właściwym (dla danego pacjenta) poziomie,
- działanie ochronne i stymulujące komórki nerwowe nerwu wzrokowego (neuroprotekcja bezpośrednia),
- poprawa przepływu krwi w naczyniach gałki ocznej.
Leki przeciwjaskrowe muszą przede wszystkim obniżyć ciśnienie wewnątrzgałkowe na drodze hamowania produkcji cieczy wodnistej albo poprawy jej odpływu z gałki ocznej. Niektóre z nich charakteryzują się też dodatkowym działaniem w postaci poprawy przepływu krwi w tylnym biegunie oka lub wykazują właściwości neuroprotekcyjne.
W planowaniu strategii leczenia farmakologicznego niezwykle ważne jest określenie tzw. docelowej wartości ciśnienia wewnątrzgałkowego. Jest to taka wartość, przy której proces uszkodzenia nerwu wzrokowego zostanie co najmniej istotnie zahamowany. Trzeba pamiętać, że są osoby, u których ciśnienie w oku nie przekracza normy (9–21 mmHg), a mimo to jest ono zbyt wysokie dla nerwu wzrokowego i może go uszkadzać. Dlatego też bezpieczny (docelowy) poziom ciśnienia powinien utrzymywać się w chorym oku przez całe życie!
