W kontekście cukrzycy typu 1 okres dorastania to czas, kiedy młodzi diabetycy w coraz większym stopniu zaczynają dzielić odpowiedzialność za leczenie, a kształtujące się w tym okresie (ale także ustalone w dzieciństwie) wzorce radzenia sobie z chorobą i dostosowywania się do wymagań i czynności samokontroli utrwalają się i są przenoszone w dorosłe życie.
Adolescencja (okres dorastania) to czas, kiedy dziecko chce zyskać niezależność, stając się coraz bardziej samodzielne. Coraz częściej bierze odpowiedzialność za podejmowane decyzje i działania, a rozluźniając więzi z rodziną, kieruje się w stronę rówieśników. Z perspektywy rozwoju psychicznego oraz społecznego funkcjonowania nastolatków z cukrzycą istotna staje się wówczas motywacja do leczenia (czynniki uruchamiające i podtrzymujące podejmowanie czynności związanych z leczeniem). Jednocześnie mechanizm motywacji może stanowić jeden z ważniejszych elementów warunkujących efektywność samodzielnego radzenia sobie młodych diabetyków z chorobą.
Rodzaje motywacji
Najbardziej podstawowy podział wyróżnia motywację zewnętrzną i wewnętrzną. W tej pierwszej działanie dorastającego dziecka chorego na cukrzycę regulowane jest przez zewnętrzny system kar i nagród. Dostarczają ich głównie ważne dla nastolatka osoby, zwykle rodzice lub inni członkowie rodziny, jak również autorytety lub osoby, od których dziecko czuje się zależne, jak np. lekarz. Z tego typu motywacji wynikają działania, do których dziecko jest zmuszane lub nakłaniane, jak i dobrowolne czynności prozdrowotne podjęte przez nie, by spełnić czyjeś oczekiwaniaa, sprawić przyjemność komuś z otoczenia, podtrzymać swój dobry wizerunek w oczach innych.
Motywacja wewnętrzna natomiast jest bardziej skomplikowana. Wyróżniamy w niej kilka podtypów, z których najbardziej pożądanym u dziecka jest motywacja autonomiczna owocująca świadomym wyborem i osobistym zaangażowaniem w działanie. Co istotne, wybór i zaangażowanie muszą być spójne z systemem wartości, przekonań i potrzeb jednostki – w połączeniu z poczuciem kontroli nad sytuacją oraz nierzadko pozytywnymi emocjami towarzyszącymi działaniu, takimi jak duma czy poczucie satysfakcji. Niektórzy badacze zagadnienia uwzględniają jako jeden z rodzajów motywacji – amotywację. Osoba w stanie amotywacji albo nie podejmuje danego działania albo wykonuje je bezrefleksyjnie, nie myśląc o jego sensie czy celu.
Rozwój motywacji a relacje z innymi
Jeden z podstawowych postulatów psychologii humanistycznej głosi, że natura człowieka wyraża się poprzez jego ciągłe pozostawanie w relacjach z innymi ludźmi. Wyrastające z tego nurtu teorie dotyczące motywacji podkreślają znaczenie kontekstu społecznego, w jakim funkcjonuje osoba. Jego szczególne znaczenie wiąże się z możliwością zaspokojenia trzech, według niektórych badaczy (Deci, Ryan, 2000) kluczowych potrzeb, które są fundamentem dla rozwoju motywacji warunkującej autonomiczny charakter działań. Te potrzeby to potrzeba kompetencji, autonomii i bliskości, zaspokajane w relacji z innymi. Wielu badaczy problemu motywacji zaczęło analizować wpływ postaw znaczących osób z otoczenia jednostki na kształtowanie się określonego typu motywacji do leczenia. Najczęściej przytaczane są wyniki obserwacji Deciego, Freedmana i Williama (1998), którzy badali zależności między postawami personelu medycznego a jakością motywacji do leczenia u pacjentów z cukrzycą.