Na co dzień nierzadko słyszymy: „choruję na serce”, „mam wieńcówkę”, „mam żylaki”. Choroby układu krążenia są dość powszechnym problemem zdrowotnym w społeczeństwie, na tyle częstym, że określa się je mianem chorób cywilizacyjnych. Wiążą się one z niewłaściwym trybem życia, złym odżywianiem, uzależnieniem od nikotyny czy otyłością.
BUDOWA UKŁADU KRĄŻENIA
- Serce
- Tętnica główna – aorta
- Tętnice odchodzące od aorty
- Tętniczki, naczynia włosowate
- Naczynia żylne
- Naczynia limfatyczne
- Krew
BUDOWA SERCA
Serce jest zbudowane z dwóch przedsionków oraz dwóch komór. Pomiędzy przedsionkami a komorami oraz pomiędzy komorami a tętnicami odchodzącymi od serca znajdują się zastawki. Od aorty, tuż przy zastawce aortalnej, odchodzą bardzo ważne naczynia – tętnice wieńcowe. To one są odpowiedzialne za zaopatrzenie mięśnia sercowego w krew.
KRĄŻENIE
Utlenowana w płucach krew płynie żyłami płucnymi do lewego przedsionka, skurcz przedsionka powoduje przepływ krwi do lewej komory. Zastawka (mitralna) uniemożliwia powrót krwi do przedsionka. Następuje skurcz lewej komory, w wyniku którego krew dostaje się do aorty. Zastawka aortalna uniemożliwia cofnięcie się krwi z powrotem do serca. Krew płynąca aortą jest rozprowadzana do sieci coraz drobniejszych tętnic zaopatrujących w krew cały organizm. Najdrobniejsze naczynia włosowate stanowią koniec układu tętniczego.
Od tego momentu rozpoczyna się układ żylny. Dalsze krążenie odbywa się podobnie jak w układzie tętniczym – tylko na odwrót. Krew płynie od najmniejszych do coraz większych naczyń żylnych zbierających krew z całego organizmu. Na ostatnim etapie jedno duże naczynie żylne doprowadza ją do prawego przedsionka.
Następuje skurcz przedsionka, krew jest przepompowywana do prawej komory, zastawka trójdzielna uniemożliwia cofnięcie się krwi z powrotem. Skurcz prawej komory pompuje ją do tętnic płucnych. Tutaj także specjalne zastawki uniemożliwiają cofnięcie się krwi z powrotem do komory. Krew znajdująca się w tętnicy płucnej płynie dalej do płuc, gdzie w świetle pęcherzyków płucnych ma kontakt z wdychanym powietrzem – dochodzi do wymiany gazów.
Serce jest narządem pompująco-ssącym. Krew tętnicza jest wypompowywana z serca, a żylna jest w pewnym stopniu zasysana do serca, aby ułatwić jej powrót. W krążeniu żylnym kluczowe znaczenie ma tzw. pompa mięśniowa. Gdy chodzimy, mięśnie łydek kurcząc się, uciskają żyły. Ułatwia to powrót krwi żylnej do serca, zapobiega tworzeniu się obrzęków.
CHOROBY UKŁADY KRĄŻENIA
- Żylaki powstają przy niesprawnym działaniu pompy mięśniowej, przy braku aktywności fizycznej, pracy w pozycji stojącej w bezruchu. Naczynia żylne ulegają poszerzeniu, dochodzi do uszkodzenia zastawek żylnych. Krew płynie wolniej, tworzy się jej zastój, może dochodzić do powstawania zakrzepów.
- Tętniaki tworzą się tylko w układzie tętniczym. Nie widać ich gołym okiem, mogą powstawać praktycznie na każdej tętnicy głównej – aorcie, tętnicach w mózgu. Ich powstanie wiąże się najczęściej z uszkodzeniem ściany tętnicy w wyniku miażdżycy, ale także z defektem budowy naczynia, a rozwojowi i szybszemu wzrostowi sprzyja nieleczone nadciśnienie tętnicze. W przeciwieństwie do żylaków, które może leczyć każdy chirurg, tętniakami zajmują się chirurdzy naczyniowi.
- Zawał to martwica mięśnia serca spowodowana nagłym zamknięciem światła naczynia wieńcowego. Najczęstszą przyczyną zawału jest miażdżyca, która stopniowo zwęża światło naczynia, doprowadzając stopniowo do jego całkowitego zamknięcia.
- Choroba wieńcowa polega na stałym zmniejszeniu światła tętnic wieńcowych przez proces miażdżycowy. Objawia się dusznością, bólem w klatce piersiowej przy wysiłku. Przez zwężone naczynia dociera do serca zbyt mało krwi odżywczej, co ujawnia się szczególnie w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania na tlen – przy wysiłku.
- Niewydolność serca polega na uszkodzeniu jego pompująco-ssącej funkcji. Serce staje się niewydolne jako pompa, nie jest w stanie odpowiednio napędzać układu krążenia. Pojawiają się obrzęki kończyn dolnych (zastój krwi), duszność, kaszel, zaburzenia rytmu.
- Wady zastawkowe w większości przypadków są efektem uszkodzenia powierzchni zastawek przez miażdżycę i powikłań źle leczonych infekcji (np. anginy). W wyniku uszkodzeń budowy przestają one spełniać dobrze swoją funkcję, krew cofa się w czasie skurczu serca, pojawiają się objawy niewydolności serca, powiększenie serca.
PROFILAKTYKA
Jest niezwykle ważna, gdyż choroby układu krążenia są zaliczane do tzw. chorób cywilizacyjnych, których powstanie jest związane z niewłaściwym trybem życia. W większości przypadków sami doprowadzamy do ich wystąpienia. Chcąc im zapobiec lub spowolnić ich rozwój (w sytuacji, gdy już się pojawiły), należy:
- Zapewnić sobie stały wysiłek fizyczny (3 razy w tygodniu minimum 30 minut).
- Kontrolować ciśnienie tętnicze krwi.
- Kategorycznie unikać palenia tytoniu, przebywania w sytuacji narażenia na dym tytoniowy.
- Kontrolować poziom glukozy we krwi.
- Odpowiednio się odżywiać: unikać tłuszczów zwierzęcych, słodyczy, nadmiaru soli (uwaga na chipsy!), nadmiernej ilości alkoholu.
- Utrzymywać prawidłową masę ciała.
- Kontrolować lipidy w surowicy.
- Leczyć wszelkie ogniska infekcji (chore zęby, anginę, przewlekłe zapalenie zatok itd.).
Przedstawione zalecenia są proste i oczywiste, ale wymagają systematyczności. Zapewne z tego powodu tak mało osób się do nich stosuje. Trudno jest zmienić złe nawyki, jeśli toleruje się je przez wiele lat.
