Cukrzyca występująca w okresie dziecięcym, nie ma jednolitej przyczyny i przebiegu, a zaburzenia przemiany węglowodanów mogą ujawnić się w różnej formie. W okresie noworodkowym cukrzyca występuje rzadko. Trwała cukrzyca wieku niemowlęcego ujawnia się w pierwszym roku życia.
Początek choroby jest nagły. Dominują objawy cukrzycy typu 1. (dawniej zwaną cukrzycą insulinozależną): zwiększone pragnienie (dziecko rozpaczliwie domaga się napojenia, łapczywie pije wodę podczas kąpieli), częste i obfite oddawanie wodojasnego moczu, który usztywnia paluszki i pozostawia białawe plamy. Dochodzi do znacznego odwodnienia i nagłego spadku masy ciała. Leczenie cukrzycy typu 1. u dzieci wiąże się z różnymi schematami prowadzonej insulinoterapii, zdrowym odżywianiem opartym na przeliczaniu wymienników węglowodanowych (w przypadku stosowania pompy insulinowej również wymienników białkowych i tłuszczowych) oraz kontrolowanym wysiłku fizycznym. Jednocześnie sposób podawania insuliny jest u małych pacjentów uzależniony od wielu czynników, m.in.: okresów rozwojowych, dobowego zapotrzebowania na insulinę, trybu życia, możliwości intelektualnych rodziców i opiekunów. Dobry efekt terapeutyczny uwarunkowany jest wieloma czynnikami: edukacją, właściwą kontrolą, dobrą współpracą z zespołem leczącym. Cele właściwie prowadzonej insulinoterapii to: osiągnięcie okołonormoglikemii oraz optymalnego wyrównania metabolicznego (mierzonego poziomem HbA1c), prawidłowy rozwój somatyczny (siatki centylowe), dobrostan psychiczny dziecka, zapobieganie ostrym i przewlekłym powikłaniom cukrzycy.
CODZIENNOŚĆ A CUKRZYCA
Dzieci najmłodsze: do 2 lat
Najmłodsze dzieci są zależne od opieki najbliższych. Około dwunastego miesiąca zaczynają kontrolować złość i niezadowolenie, naśladują zachowanie i emocje dorosłych, działają w sposób celowy, rozpoczynają proces uspołeczniania. Dziecko w tym wieku nie rozumie, że jest chore, nie wie, na czym polegają czynności związane z leczeniem.
Jeśli u dziecka w wieku około dwóch lat rozpoznano cukrzycę, rodzice powinni zacząć wprowadzać do codziennego rozkładu jego dnia proste czynności związane z leczeniem choroby. Między 18 a 24 miesiącem życia można zachęcać dziecko, aby wybierało palec do nakłucia, nacisnęło przycisk na glukometrze, pomogło wybrać miejsce wstrzyknięcia insuliny. Dziecko może uczestniczyć w czynnościach związanych z terapią cukrzycy w formie zabawy, np. w lekarza, w robienie zastrzyków lalce lub pluszowej zabawce.
Taka zabawa pomaga dziecku odreagować strach, wprowadzić czynność wstrzykiwania insuliny w rytm dnia. Jak najczęściej należy dziecko przytulać, całować, okazywać ciepło po każdej czynności: nakłuciu igłą palca do pomiaru cukru, zrobieniu zastrzyku z insuliny, zjedzeniu całego posiłku itp.). Wskazane jest zachęcanie dziecka do samodzielnego spożywania posiłków, aby poprawić koordynację ruchów rąk i aparatu mowy. Jeżeli dziecko odmawia jedzenia, bawi się nim, jest przekorne, prawdopodobnie próbuje dążyć do samodzielności, sprawdza, na ile może sobie pozwolić – poddaje rodziców próbie. W takiej sytuacji dziecko należy zachęcać do jedzenia licznych przekąsek. Dobrym pomysłem są smakołyki oparte na węglowodanach: krakersy, sucharki, paluszki. Należy koniecznie przestrzegać regularności posiłków, odstępy między posiłkami nie powinny przekraczać trzech godzin (zapobieganie hipoglikemii).
Dzieci od 2 do 4 lat
W tym przedziale wiekowym dzieci doskonalą umiejętności językowe, bezustannie pytają „dlaczego?”, pragną same decydować, na co mają ochotę, i same odpowiadać za siebie. W tym okresie życia wymagają stałego nadzoru osób bliskich. Dziecku, które zachorowało na cukrzycę, trudno jest zrozumieć, co się stało, i uwierzyć, że codzienne kłucie pomaga mu być zdrowym. Często boi się zastrzyków, ukłuć palca – może opierać się tym codziennym zabiegom. W tym wieku dziecko nie rozumie pojęcia czasu, dlatego też nie widzi związku między podaniem insuliny a posiłkiem.
Rodzice powinni próbować mu wytłumaczyć, że cukrzyca po prostu jest, nikt nie jest temu winny, nie można się nią zarazić, a zastrzyki to lekarstwo, dzięki któremu nie trzeba przebywać w szpitalu. Dobrze jest pozwolić dziecku, by robiło zastrzyki pluszowej zabawce, niech wyrazi swoje uczucia i powoli angażuje się w codzienne czynności związane z cukrzycą. Należy proponować dziecku wybieranie palca, który będzie ukłuty, i miejsca zastrzyku, pozwolić nacisnąć przycisk na glukometrze, wytłumaczyć w trakcie zabawy, że nie może być kłute w to samo miejsce, zwracać uwagę na to, jak dziecko się czuje. W tym wieku może już mieć przy sobie legitymację cukrzycową lub identyfikator (np. na bransoletce), co powinno stać się zwyczajem przestrzeganym również w późniejszym wieku.
Starsze przedszkolaki
W tym wieku dzieci chętnie chcą się uczyć, nabywać nowych umiejętności, odkrywać świat. Mogą być impulsywne, chętnie pomagają, naśladują mamę i tatę, stają się bardziej niezależne, ale wciąż potrzebują nadzoru dorosłych. Jeśli w tym wieku u dziecka rozpoznano cukrzycę, może ono mieć poczucie, że choroba jest karą za jakieś przewinienie, może okazywać smutek przez niegrzeczne zachowanie, zaczyna też zdawać sobie sprawę, że cukrzyca nie minie. Czuje się lepiej, jeśli rodzice sprawiają wrażenie, że akceptują jego chorobę.