Okres dorastania (adolescencja) dziecka z cukrzycą typu 1 to prawie zawsze czas, kiedy choroba i specyficzny proces jej leczenia mogą poważnie zaburzać wzajemne relacje między nim a jego rodzicami. Niejednokrotnie stają się źródłem silnego stresu dla całej rodziny.
Intensywne zmiany we wszystkich obszarach funkcjonowania dziecka (rozwój fizyczny, umysłowy, emocjonalny, społeczny) zachodzące w tym okresie mogą znacznie utrudniać wyrównanie poziomu glukozy we krwi. Nowej jakości potrzeby emocjonalne oraz zadania rozwojowe niejednokrotnie nie sprzyjają dostosowywaniu się młodego pacjenta do wymagań leczenia i zaleceń lekarskich. Nawet jeśli początkowo odbywa się to kosztem dobrych wyników samokontroli, dorastanie dziecka z cukrzycą często oznacza konieczność ustalenia nowego modelu współpracy rodzinnej. W jego zakres wchodzi proces radzenia sobie z chorobą, nowy podział odpowiedzialności za wybrane aspekty leczenia oraz konieczność zaakceptowania i wspierania coraz większej potrzeby autonomii i samodzielności dziecka w jego działaniach.
WYZWANIA DORASTANIA
W porównaniu z wcześniejszymi etapami rozwoju, dorastanie to czas niosący niewątpliwie największe zmiany w dotychczasowym życiu dziecka (nastolatka) i jego rodziców. Kluczowemu dla tego okresu budowaniu tożsamości nastoletniej osoby służą:
- sprawdzanie się w nowych rolach (dotąd niedostępnych czy mało atrakcyjnych),
- określanie własnych granic w relacjach z innymi oraz swojego miejsca w wybranych grupach społecznych,
- wypróbowywanie i weryfikowanie własnych wyobrażeń i wyborów w działaniach.
Przyjrzymy się w szczególności specyficznej dynamice charakteryzującej w tym czasie przestrzeń relacji nastolatka z jego rówieśnikami i rodzicami.
RÓWIEŚNICY
Pojawiająca się silna potrzeba więzi z rówieśnikami w okresie nastoletnim jest naturalna i stanowi ważne ogniwo na drodze przechodzenia z pozycji członka rodziny do pozycji dojrzałego, pełnoprawnego członka społeczeństwa. Opisywanie siebie jako uczestnika jednej lub kilku grup pomaga budować i wzmacniać tożsamość nastolatka. Obcowanie z osobami podobnie do niego czującymi, myślącymi i działającymi zapewnia poczucie bezpieczeństwa, często zaspokaja potrzebę bycia akceptowanym, uznawanym i szanowanym. Grupa rówieśnicza daje dorastającemu człowiekowi także przestrzeń do konfrontowania tego, jak widzą go inni, z tym, jak on sam siebie postrzega. Pozwala rozwijać i ćwiczyć nowe umiejętności w relacjach interpersonalnych, uczy reguł funkcjonowania społecznego.
Choć w okresie adolescencji obserwuje się intensywność w kontaktach nastolatka z rówieśnikami, nie dajmy się zwieść pozorom. Rodzice nadal pełnią w jego życiu ważną rolę, ale, aby tak pozostało, wielkie znaczenie ma ich mądre wspieranie i zaspokajanie potrzeb rozwojowych dorastającego dziecka.
RODZICE
W obszarze relacji nastolatka z rodzicami dokonują się w tym czasie dwa ważne procesy: separacji i indywiduacji. Dorastający młody człowiek pragnie coraz większego uniezależniania się od rodziców. Zwiększanie dystansu ma dać mu przestrzeń do autonomicznych i samodzielnych działań oraz poszukiwań. Zarazem wsparcie emocjonalne ze strony rodziców, ich zrozumienie i akceptacja, gotowość do wysłuchania, są dla nastolatka komunikatem, że gdy dzieje się coś złego, trudnego, zagrażającego może zwrócić się do rodziców po radę i pomoc.
Zwiększanie przez dziecko dystansu wobec rodziców oraz jego sprzeciw wobec dotychczasowych reguł, zasad i wartości często wywołują napięcia i konflikty. Związane są one z utratą kontroli i obawami rodziców, że dziecko będzie niewłaściwie korzystać z uzyskiwanej niezależności. W tej fazie życia sprzeczki i kłótnie rodziny wydają się być zatem czymś naturalnym. Jednakże brak umiejętności radzenia sobie z tymi konfliktami – obu stron – może prowadzić do sytuacji komunikacyjnego, a tym samym emocjonalnego klinczu we wzajemnych relacjach.
DORASTANIE KONTRA CUKRZYCA
Przedstawiona powyżej dynamika rozwoju nastolatka w okresie adolescencji pokazuje, że jego specyficzne potrzeby i zadania rozwojowe mogą być w poczuciu rodziców nie do pogodzenia z wymaganiami złożonego procesu leczenia u niego cukrzycy. Wsparcie i zaangażowanie rodziców bądź innych dorosłych w leczenie dziecka jest bezwzględnie potrzebne. Przy czym ważne są forma i jakość tego zaangażowania. W okresie dorastania kwestia ta nabiera szczególnego znaczenia. Ogromny wpływ nie tylko na somatyczne, ale także na psychologiczne funkcjonowanie dziecka mają formy rodzicielskiego zaangażowania w jego leczenie, sposoby radzenia sobie z trudnymi sytuacjami i metody rozwiązywania ewentualnych konfliktów. W tej sytuacji ważne też jest, jak rodzice będą starali się angażować dziecko w terapię, wspierać go w radzeniu sobie z samokontrolą i w działaniach niezwiązanych z chorobą.
Karolina Dębska
psycholog kliniczny
